Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleşatır bir düzen bileğildir. Tüze, maşer içinde insanların filvaki ne davrandıklarını bileğil, ne davranmaları icap ettiğini gösterir. Tüze, namına uyulmak ve uygulanmak bâtınin vardır. Hak kıymeti zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene dokunmak, toplumsal hayatın gerçekleşmesini çıkarmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin hakkındasına kabul edilmesi ve uyulması gereken, mutlaka çın kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle maşer içinde insanların tutum ve davranışlarının hukuk kurallarına uymaması, her devir mümkündür. “İşte hukuk, âdemoğlu davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir yöntem, bir bütündür.” İnsan-âdemoğlu, âdemoğlu-tabiat ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru bâtınin evrensel ilkelerle güvence şeşna kızılınmasıdır. Tüze, âdemiyet seviyesi bâtınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birşunca fikir ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, maşer sözleşmesi, tabiat ve insanlar olarak belirten reylerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini çıkarmak için konulmuş olan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, adalet ve kanunların bütünüdür. Henüz münteşir bir tanılamamıyla hukuk, adalete yönelmiş toplumsal evetşlakin düzenidir. Tüze Lafız Manaı Tüze kelimesi Arabi “adalet” kökünden gelir ve adalet kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “adalet” kelimesinin çoğmehabetli “ah’kak”tır. Türk Gönül Kurumu’na göre hukuk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” medlulı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk medlulında da kullanılır. Teknik Manaı Tüze dönemden döneme değiştiği bâtınin hala doyurucu bir tanılamam mimarilamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok kabul edilen tanılamamı ise: “Mukannen bir zamanda sınırlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması ülke zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak hukuk, kendi içinde temel olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri sayfa düzlük kısmına Özel Tüze, eşhas ile ülke yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Tüze, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna mukabele Anayasa Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun saksılıca ast dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik ülke tarafından güvenceye kızılınmış ve cebri yaptırımlara mevla olmasıdır. Tüze kuralları âdemoğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun haysiyet yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle mümasil nitelikteki tüm durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Tüze düzlükında yaptırım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bâtınin kullanılır. Tüze düzenini katkısızlamayı ve korumayı lakinçlayan yaptırımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları çelmek bâtınin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve finans cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, kısım metres; vergi hukukunda vergi ve gizliceçılık cezaları kabilinden daha bir hukuk dallarında daha bir yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müntesip çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek yahut siyasal reyleri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan hukuk, genel olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş toplumsal bir evetşlakin düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgısal yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun toplumsal hayatı düzenleyip insanların barış ve güvenlik içinde bir arada evetşamalarını katkısızlamaktır. 2. Kılgı Yarar (Sosyal İhtiyaçların Katlanması) Hukukun kılgısal amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile maşer içinde yaşayan insanların, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın mimarisından meydana gelen ihtiyaçlarını hakkındalamaya çkızılışır. Tüze bu fonksiyonu ile doğum, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir hukuk düzeni hayatın temel gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanın natürel mimarisına ve bundan sonra gelen ihtiyaçlarına oranlı yürütmek zorundadır. Tüze önemli ölçübile, iktisadi gerçeklere bile sınırlanmışdır; iktisadi gereksemelara uymalı ve onları hakkındalamalıdır. 3. Hak Tüze bu fonksiyonu ile sınırlı bir kodifikasyon şeşna aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak asıl kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız tanılamamıyla hak, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yürütmek üzere iki daha bir anlamda kullanılır. Hak haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet medlulında ferdî bir özelliği deyimler. Erkek her devir haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni sundurmak yolunda ruzuşeb ve bileğdavranışmez bir çaba gösterir. İşte bu tutum ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile müntesip oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak fehvaı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği alışveriş biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte hukuk düzlükında hukuki haysiyet olarak kal konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü hukuk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Toplum bâtınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini bâtınaziz kurallar tümü olarak hukuk, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve istimal etmek yerinde bulunmuş olduğuna göre, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan hukuk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak fehvaı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün hukuk sistemine ve sistemlerine hükümran mevcut, nesnel ve salt bir haysiyet niteliğindeki adalettir. Tüze bir maşer düzenini bâtınerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; ister bulunan düzeni vikaye etmek, gerekse onu bileğdavranıştirmeyi meşrulaştırmak bâtınin her devir adalete saksıvurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta hakkındamıza yerleşmiş hukuk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken hukuk medlulında hukuk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan hukuk düzenlerinin namına oranlı olup olmadığı açısından bir haysiyet ve yorum ölçüsü olur. Gine bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun akdetmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve olumsuz hakkındalıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon abra içinde olduklarında, adil bir hukuk düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Uygun olarak bütün hukuk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak hukuk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal evetşlakin uyacak, hem bile bu toplumsal hayatın barış içinde sürebilmesi bâtınin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çkızılışacaktır.